Badanie ogólne nasienia

Nasienie należy pobrać do jałowego pojemnika.
Materiał pownien być pobrany po kilkudniowej (2-7 dni) abstynencji płciowej.
Materiał należy oddać drogą masturbacji.
Pojemnik podpisać nazwiskiem, imieniem i numerem PESEL; w przypadku braku numeru PESEL dodatkowo wpisać serię i numer dowodu osobistego, paszportu lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość oraz symbol kraju, w którym wydany został dokument tożsamości, zgodnie z ISO 3166 alpha-2*).
Pojemnik dostarczyć do laboratorium wraz z dokładnie wypełniona ankietą przed upływem 30 min. od oddania materiału.

Badanie ogólne nasienia (seminogram) jest podstawowym elementem diagnostycznym
w ocenie płodności mężczyzny.
Analizie podlegają właściwości fizykochemiczne nasienia, ruchliwość i liczba plemników
oraz odsetek plemników żywych.

O wyniku prawidłowym, czyli o normozoospermii, można mówić, gdy parametry ejakulatu (nasienia) badanego mężczyzny są prawidłowe, tzn. w spermie znajduje się odpowiednia liczba prawidłowo zbudowanych plemników, o odpowiednich parametrach ruchu.
Wynik badania nasienia wymaga indywidualnej oceny przez lekarza. Jeśli dwa wyniki badania nasienia są nieprawidłowe, stan taki waymaga rozszerzenia diagnostyki.
Niepłodność męska – diagnostyka rozszerzona.
Znalezienie czynników wpływających na nieprawidłowe parametry nasienia znacząco ułatwia wykonanie profilu hormonalnego. W ramach jego tworzenia sprawdzany jest między innymi poziom hormonu folikulotropowego (FSH), hormonu luteinizującego (LH), testosteronu (TST), estradiolu (E2) i prolaktyny (PRL) oraz hormonu tyreotropowego(TSH)-czasami zaburzenia płodności u mężczyzn mogą być związane z zaburzeniem poziomu we krwi estrogenów lub z nieprawidłowym poziomem prolaktyny czy TSH.
Nasienie można też zbadać szczegółowo również pod względem potencjału rozrodczego. Są to następujące badania:

• Poziom stresu oksydacyjnego w nasieniu.
  
• Badanie fragmentacji DNA plemników.
  
Kolejne analizy wykonywane są w zależności od potrzeb. Lekarze często zalecają badanie morfologii plemników pod dużym powiększeniem (MSOME) oraz badania czynnościowe plemników. Należą do nich:

• Test hypoosmotyczny (HOS).
  
• Test z kwasem hialuronowym- jest szczególnie istotny, gdyż obrazuje możliwość wniknięcia plemnika do komórki jajowej.
  
Kolejnym z elementów diagnostyki niepłodności męskiej są badania genetyczne. Bardzo często wskazane jest wykonanie badania kariotypu(szczególnie jest zalecane w przypadku stwierdzenia w badaniu ogólnym nasienia koncentracji plemników < 3-5 mln/ml). Umożliwia ono wykrycie zaburzeń w ilości chromosomów i ich budowy. W części przypadków można wykryć translokacje, które będą wpływały na parametry nasienia, a także mogą być przyczyna nawracających poronień. W sytuacji wystąpienia obniżonych parametrów nasienia wykonuje się też badania genetyczne regionu AZF oraz w kierunku mutacji genu CFTR(mukowiscydoza). Jeśli zdiagnozuje się zaburzenia genetyczne, podstawowym działaniem jest leczenie metodą zapłodnienia pozaustrojowego z zastosowaniem diagnostyki preimplantacyjnej uzyskanych zarodków. W efekcie uniemożliwione zostaje przeniesienie takich zaburzeń genetycznych na potomstwo.

Podstawowe badanie nasienia jest badaniem laboratoryjnym pierwszego wyboru u mężczyzny z niepłodnej pary. Analiza seminologiczna ma znaczenie przesiewowe i zwykle nie może być podstawą rozpoznania całkowitej niepłodności. Wynik badania nasienia ukierunkowuje dalsze działania diagnostyczne w celu wyjaśnienia przyczyn niepłodności pary i ewentualnego podjęcia leczenia przyczynowego. Badanie powinno być wykonane przynajmniej dwukrotnie w odstępie czasu 1-3 miesiące.

Zwykle diagnostykę przyczyn niepłodności pary rozpoczyna się po 12 miesiącach bezskutecznych starań o uzyskanie ciąży. Badanie nasienia umożliwia określenie potencjału prokreacyjnego mężczyzny i dokładne zdiagnozowanie podłoża jego ewentualnych problemów z płodnością.

Dzięki uzyskanym wynikom możliwe jest:

• dokonanie oceny liczby i jakości plemników mężczyzny
  
  
• określenie szans pacjenta na posiadanie potomstwa w drodze naturalnego poczęcia
  
  
• zdiagnozowanie przyczyny problemów z poczęciem dziecka
  
  
• w przypadku nieprawidłowości nasienia, określenie najskuteczniejszej ścieżki postępowania medycznego
  
  
Rozszerzone badanie nasienia obejmujące morfologię plemników, pozwala dodatkowo ocenić budowę plemników oraz proporcje między prawidłowo zbudowanymi plemnikami oraz tymi, u których występują wady strukturalne. Ocenia się główki, wstawki, witki plemników, niedojrzałe komórki spermatogenezy oraz plemniki z patologicznymi przywieszkami cytoplazmatycznymi. Wg obecnie obowiązujących rekomendacji WHO plemników o prawidłowej morfologii (budowie) powinno być w nasieniu 4% lub więcej. Jeśli plemników jest mniej niż 4% to stan taki nazywa się teratozoospermia.

Przyczyny braku plemników w nasieniu to m.in.:

• dysgenezja jąder z powodu np. aberracji chromosomów płciowych (najczęściej zespół Klinefeltera), mutacji genu SRY;

• zanik jąder np. po zapaleniu, niedokrwieniu;

• kastracja;

• mutacje genów odcinka AZF chromosomu Y;

• uszkodzenie nabłonka plemnikotwórczego substancjami toksycznymi np. niektórymi chemioterapeutykami przeciwnowotworowymi, ksenoestrogenami;

• zahamowanie spermatogenezy w wyniku stanu zapalnego;

• promieniowanie jonizujące;

• niewrażliwość na androgeny;

• hipogonadyzm hipogonadotropowy (niedoczynność podwzgórza lub/i przysadki);

• niewrażliwość na gonadotropiny;

• niedrożność przewodów wyprowadzających plemniki np. spowodowana stanem zapalnym w układzie płciowym, obustronnym brakiem nasieniowodów, mukowiscydozą.



Przyczyny zmniejszonej liczby plemników w nasieniu to m.in.:

• mutacje genów odcinka AZF chromosomu Y;

• stan zapalny w układzie płciowym;

• żylaki powrózków nasiennych;

• obniżenie stężenia testosteronu;

• stres;

• podwyższona temperatura,

• siedzący tryb życia,

• niedożywienie, otyłość,

• niedobór witamin i mikroelementów,

• czynniki toksyczne np. ksenoestrogeny,

• nadmierne spożycie alkoholu, palenie papierosów.




Oligospermia – jedna z najczęstszych przyczyn niepłodności u mężczyzn

Oligospermia jest jedną z najczęstszych przyczyn męskiej niepłodności, która może skutecznie zniweczyć starania o upragnione dziecko. Schorzenie to dotyka obecnie ok. 30% Polaków i polega na osłabieniu się jakości nasienia poprzez zmniejszenie się ilości plemników w ejakulacie. Według najnowszych ustaleń WHO oligospermia występuje wtedy, gdy ilość plemników w 1 ml spermy wynosi mniej niż 15 milionów.

Oligospermia może mieć zarówno charakter przejściowy, jak i może trwać stale. Ponadto, w zależności od ilości plemników w ejakulacie, wyróżnia się jej następujące rodzaje:



• oligospermię łagodną (10-15 mln plemników/ml);
  
  
• oligospermię umiarkowaną (5-10 mln plemników/ml);
  
  
• oligospermię ciężką (0-5 mln plemników/ml);
  
  
• oligospermię ekstremalną, czyli kryptozoospermię (w spermie znajdują się jedynie pojedyncze plemniki w jednym mililitrze nasienia);
  
  
• azoospermię (całkowity brak plemników w nasieniu).
  
  
Potencjalnych przyczyn oligospermii może być bardzo dużo. Przy czym, do obniżenia ilości plemników w nasieniu mogą prowadzić zarówno zaburzenia ściśle związane z gonadami, jak i te całkowicie od nich niezależne. Do najczęstszych przyczyn oligospermii należy nieprawidłowa spermatogeneza (spowodowana żylakami powrózka nasiennego, wnętrostwem, czy świnkowym zapaleniem jąder) oraz niedrożność przewodów wyprowadzających nasienie (spowodowana niedrożnością przewodu wytryskowego, niedrożnością najądrza, usunięciem nasieniowodu, torbielami na nasieniowodach, obustronnym brakiem nasieniowodów o charakterze wrodzonym, czy przerostem pęcherzyków nasiennych).

Azoospermia jest jedną z form męskiej niepłodności, która oznacza całkowity brak plemników w nasieniu. Szacuje się, że zaburzenie to dotyka na razie tylko ok. 1% męskiej populacji.

Co ważne, azoospermia może występować w dwóch typach, przy czym każdy z nich charakteryzuje się odmiennym rokowaniem w zakresie późniejszej szansy na ojcostwo.

Z pierwszym z nich, czyli z azoospermią obstrukcyjną (z ang. obstructive azoospermia), mamy do czynienia w sytuacji gdy produkcja plemników jest zahamowana. Wówczas z powodu nabytych lub wrodzonych przyczyn, męskie komórki rozrodcze nie wydostają się wraz z ejakulatem na zewnątrz.

Najczęściej przyczyną tego stanu są: wady genetyczne lub zapalenie narządów męskiego układu moczowo-płciowego, operacje przepukliny, czy operacyjne przecięcie nasieniowodów w celach antykoncepcyjnych (wazektomia).

Azoospermia obstrukcyjna stanowi ok. 7-51% przypadków azoospermii i w wielu przypadkach jest możliwa do wyleczenia

Najmniej korzystne rokowania na przyszłość daje natomiast sytuacja, w której z jakiejś przyczyny doszło do zatrzymania wytwarzania plemników przez organizm mężczyzny lub też stwierdza się w jego komórkach duże nieprawidłowości.

Azoospermia nieobstrukcyjna (non obstructive azoospermia), bo o niej mowa, stanowi 60% wszystkich azoospermii. Niestety, jedynie z nielicznymi wyjątkami, jest to stan nieodwracalny. Choroba ta spowodowana jest pierwotnym lub wtórnym uszkodzeniem czynności jąder, a jej przyczyny dzieli się na:

przedjądrowe (np. wrodzona niedoczynność przysadki, hiperprolaktynemia, zespół Kallmanna, nowotwory okolice podwzgórzowo-przysadkowej);

jądrowe (np. dysgenezja jąder, zespół Klinefeltera, niewrażliwość na androgeny, nowotwory, zapalenia, urazy jąder, radio- i chemioterapia).

Azoospermia może wynikać z dwóch głównych przyczyn. W pierwszym przypadku brak plemników lub ich mniejsza ilość może mieć charakter jądrowy. Najczęściej ma to związek z:


• brakiem równowagi hormonalnej (wzmożona produkcja estrogenów, androgenów i prolaktyny, zbyt mała natomiast gonadotropin i gonadoliberyny);
  
  
• uszkodzeniem kanalików plemnikotwórczych (do którego doszło w skutek zapalenia jąder, napromieniowania lub po przyjmowaniu niektórych leków przeciwnowotworowych);
  
  
• zaburzeniami rozwoju jąder, które spowodowane zostały czynnikami zewnętrznymi np. ksenoestrogeny (znaczne ilości tej substancji obecne w wodzie pitnej mogą powodować zaburzenia płodności u mężczyzn, w tym wady jąder już w okresie płodowym);
  
  
• zaburzeniami funkcjonowania jąder, które mogą być spowodowane nieprawidłowościami genetycznymi. Najczęściej są to mikrodelecje lub mutacje w regionie AZF znajdującym się na długim ramieniu chromosomu Y, mutacje genu CFTR, zaburzenia kariotypu (np. zespół Kallmana, zespół Klinefeltera, czy zespół Pradera-Williego);
  
  
• zespołem samych komórek Sertolego, oznaczający brak komórek plemnikotwórczych;
  
  
nowotworami jąder.

Za brak plemników w nasieniu mogą również odpowiadać takie czynniki, jak:


• choroby przysadki mózgowej i podwzgórza. Prowadzą one bowiem do niedoboru produkcji gonadoliberyny (GnRH) i gonadotropin (LH i FSH);
  
  
• terapia antynowotworowa (chemioterapia, radioterapia).
  
  
Niedrożność dróg wyprowadzających nasienie.

Najczęściej niedrożność powstaje w najądrzu lub nasieniowodzie, w wyniku przebytego urazu, zapalenia (najądrza, czy prostaty), żylaków powrózka nasiennego lub wrodzonego braku nasieniowodów.

Pacjent zgłaszający się na badanie nasienia powinien zachować okres wstrzemięźliwości płciowej od minimum 48 h (2 dni) do maksimum 7 dni od ostatniej ejakulacji.

W przypadku powtórnego (kolejnego) badania pacjent powinien zachować taki sam lub zbliżony okres wstrzemięźliwości płciowej. Okres wstrzemięźliwości płciowej powinien być odnotowany na wyniku badania nasienia. Próbka nasienia powinna być oddana drogą masturbacji do pojemnika, odpowiednio przygotowanego do tego celu pojemnika.Pacjent powinien poinformować o ewentualnych problemach przy zbieraniu próbki (np. o utracie części ejakulatu), ponieważ znacząco wpłynie to na wynik badania.