Witamina A w surowicy

Pacjent powinien być na czczo.

Witamina A jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania i przebiegu reakcji metabolicznych i fizjologicznych w organizmie. Jest to również jedna z witamin, która korzystnie wpływa na stan skóry i z tego względu jest szeroko stosowana w pielęgnacji skóry starzejącej się, suchej oraz w zewnętrznych terapiach łuszczycy, rogowacenia skóry czy trądziku. Witamina A stymuluje wytwarzanie białek naskórka, przyczyniając się do powstawania lepiej rozwiniętej warstwy keratyny w warstwie rogowej. Zmniejsza przebarwienia, przyczyniając się do prawidłowego rozkładu melaniny w skórze. Stymuluje aktywność fibroblastów i pobudzaja produkcję włókien kolagenowych. Witamina A stosowana jest w preparatach kosmetologicznych i dermatologicznych. Poprawia elastyczność skóry, redukujących zmarszczki oraz niwelujących przebarwienia. W skórze stymuluje proliferację fibroblastów i keratynocytów. Dodatkowo wykazuje działanie antyoksydacyjne – wymiata wolne rodniki i hamuje powstawanie metaloprotein. Ponadto stymuluje w skórze ekspresję genów prokolagenu typu I oraz III, co indukuje większą ilość włókien kolagenowych. Usuwa zdegradowane włókna elastynowe. Hamuje ekspresję metaloproteinaz macierzy zewnątrzkomórkowej, enzymów odpowiedzialnych za przebudowę i degradację macierzy zewnątrzkomórkowej. Zwiększa tym samym efektywność mechanizmów naprawczych po ekspozycji na promieniowanie UV, chroniąc skórę przed fotostarzeniem. Wzrost aktywności i liczby fibroblastów wpływa na tkankę łączną skóry właściwej, stymulując poprawę elastyczności i jędrności. Działanie witaminy A na skórę wiąże się także ze zwiększeniem syntezy glikozaminoglikanów (GAG) oraz pobudzeniem angiogenezy w warstwie brodawkowatej skóry właściwej.

Witamina A bierze udział w procesach rozrodczych, aktywuje wzrost młodych organizmów i korzystnie wpływa na rozwój embrionalny. Ułatwia gojenie ran, uczestniczy w procesach podziałów komórkowych, wspomaga procesy syntezy hormonów steroidowych oraz pobudza wytwarzanie czerwonych krwinek w szpiku kostnym. Jej obecność jest konieczna, by utrzymać ciągłość błon śluzowych w przewodzie pokarmowym, układzie oddechowym i moczowo-płciowym. Witamina A odpowiada za stan skóry, włosów i paznokci. Jej niedobór powoduje, że włosy są osłabione, pozbawione blasku, paznokcie kruche i łamliwe, a skóra szorstka i zrogowaciała. Witamina A uczestniczy również w dojrzewaniu komórek układu odpornościowego, zapewnia prawidłową budowę kości i szkliwa zębów, a będąc składnikiem barwnika siatkówki oka, wpływa na odbiór bodźców wzrokowych. Ta ważna substancja powoduje również wzrost tkanki nabłonkowej oraz bierze udział w produkcji plemników. Najaktywniejszym karotenoidem jest β-karoten będący prowitaminą A. Aby zyskać aktywność biologiczną, musi ulec przekształceniu, dopiero wówczas zyskuje pełną funkcjonalność. Aktywność witaminy A wykazuje również α-karoten i β-kryptoksantyna. Likopen to karotenoid będący antyoksydantem, który zapobiega uszkodzeniom DNA. Istotna rola witaminy A polega również na udziale w utrzymaniu prawidłowej odporności organizmu, pomaga chronić przed infekcjami i je zwalczać.

Witamina A po wchłonięciu z przewodu pokarmowego magazynowana jest przede wszystkim w wątrobie. Na wchłanianie witaminy A mają wpływ różne czynniki. Jednym z nich jest forma witaminy A. Retinol wchłania się w ok. 80%, podczas gdy karotenoidy w ok. 30%. Wchłanianiu retinolu sprzyja obecność w pokarmie tłuszczów oraz białka. Czynnikiem sprzyjającym jest również obecność kwasów żółciowych oraz prawidłowy poziom hormonów tarczycy. Czynnikami, które ograniczają jej wchłanianie, są niedostateczna ilość tłuszczu w diecie, alkohol oraz duża ilość błonnika.

Niedobór witaminy A, czyli hipowitaminoza, ma miejsce wtedy, gdy w diecie występuje niedostateczna ilość witaminy A bądź doszło do uszkodzenia wątroby lub nie jest wchłaniana z przewodu pokarmowego. Najczęstszym objawem niedoboru witaminy A jest ślepota zmierzchowa, czyli zaburzenia widzenia, związane z procesem adaptacji oka. Przewlekły stan niedoboru może doprowadzić do powikłań, np. zgrubienia spojówek, suchości rogówki i spojówki, zapalenia brzegów powiek, keratomalacji rogówki czy nawet utraty wzroku. Hipowitaminoza wpływa na kondycję i stan skóry, włosów oraz paznokci. Zmiany na skórze to szorstkość oraz suchość połączona ze złuszczaniem na skutek nadmiernego rogowacenia komórek naskórka. Proces gojenia się ran na skórze ulega wydłużeniu, a organizm staje się bardziej podany na infekcje. Hipowitaminoza ma wpływ również na płodność. Występuje nadmierna keratynizacja nabłonka błon śluzowych układu oddechowego i przewodu pokarmowego. U dzieci niedobór witaminy A skutkuje niedokrwistością i zahamowaniem wzrostu.

Hiperwitaminoza, czyli nadmierna podaż witaminy A, prowadzić może do jej kumulacji w organizmie i związanych z tym niepożądanych skutków. W obrazie skóry i jej przydatków pojawia się suchość i nadmierne rogowacenie, pękanie czerwieni wargowej, łamliwość paznokci i włosów. Hiperwitaminozie towarzyszą bóle głowy, wymioty, utrata łaknienia

i nadmierna senność. Dochodzi do zwiększenia ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego, bólu kości. Późniejsze objawy to utrata włosów, zmiana koloru skóry na żółtopomarańczowy,

krwawienia z nosa, nudności, powiększenie wątroby i śledziony. U dzieci przedawkowanie β-karotenu podawanego w pożywieniu (sok z marchwii) objawia się żółtym zabarwieniem skóry, nie jest to stan niebezpieczny ponieważ nadmiar karotenoidów usuwany zostaje z kałem. Prowitamina A pozytywnie wpływa na system immunologiczny, poprzez zwiększenie m.in. liczby limfocytów T i B. Ponadto jest skutecznym przeciwutleniaczem i wykazuje działanie fotoprotekcyjne.

Objawy niedoboru witaminy A

• zaburzenia widzenia w warunkach słabego oświetlenia (tzw. kurza ślepota),
  
  
• suchość skóry i oczu,
  
  
• łamliwość włosów i paznokci,
  
  
• spadek odporności,
  
  
• zahamowanie wzrostu,
  
  
• brak apetytu,
  
  
• trądzik,
  
  
• problemy z płodnością.
  
  

Objawami przedawkowania witaminy A są:



• drażliwość,
  
  
• osłabienie,
  
  
• nudności,
  
  
• wymioty,
  
  
• bóle głowy,
  
  
• żółtopomarańczowe zabarwienie skóry,
  
  
• łysienie,
  
  
• uszkodzenie wątroby,
  
  
• zmniejszone uwapnienie kości,
  
  
• u kobiet dodatkowo zaburzenia miesiączkowania.
  
  
Na nadmiar witaminy A muszą wyjątkowo uważać kobiety w ciąży, ponieważ może on być przyczyną poronienia bądź powikłań okołoporodowych, a nawet wad wrodzonych u dziecka. Z tego względu kobiety w ciąży powinny unikać preparatów doustnych i kosmetyków zawierających retinol lub jego pochodne.